Zonder deze Brabantse machine geen AI

33.000+ mensen volgen Alexander's favoriete nieuwe tools, tips en inzichten

Een van de grootste pleziertjes van mijn werkende leven zijn de items over AI maken voor de talkshow van Eva Jinek.

Vroegâh, toen ik nog bij DWDD zat, werd ik vaak op de dag zelf gebeld. Dan dacht ik een paar uurtjes na, en zat ik het ’s avonds op tv te vertellen. Na een tijdje ging dat wringen, omdat je zo eigenlijk geen tijd hebt om na te denken voordat je voor een miljoenenpubliek van alles loopt te verkondigen.

Bij Eva gaat dat anders: al een maand van tevoren weten we wat we ongeveer willen maken, en komt er een machine in werking die het item van 14 minuten tot op de seconde nauwkeurig voorbereidt.

Gisteravond maakten we een item over AI en de ongekende race die op dit moment plaatsvindt voor AI-suprematie, en de bijzondere rol die Nederland hierin speelt omdat het Brabantse ASML als enige de benodigde chipmachines kan maken.

De voorbereiding van dat item begon deze zomer al, toen ik op vakantie naar Taiwan het geweldige boek Chip War las en een bezoek bracht aan TSMC, de grootste chipfabrikant ter wereld. Daar zag ik dat er tientallen fabs, zo heten de chipsfabrieken, gebouwd zijn waar vrijwel alle AI-chips gemaakt worden.

Het is bijna niet te bevatten wat voor afhankelijkheid TSMC is voor onze moderne beschaving: bijna alle geavanceerde chips komen uit deze fabrieken. De wereld is zó afhankelijk van dat ene bedrijf uit Taiwan dat als ze morgen zouden stoppen met produceren (bijvoorbeeld door een inval van China), de wereldeconomie direct in een recessie zou belanden. Nog nooit was de gezamenlijke afhankelijkheid van één bedrijf zo groot.

De Taiwanese stad Hsinchu draait helemaal om de talloze TSMC-chipsfabrieken en zo wijzen ze je daar de weg

In Chip War wordt een heel hoofdstuk gewijd aan ASML. Behalve dat ze daar chipmachines maken, wist ik er verder niet veel van. Maar mijn mond viel open van verbazing toen ik begon te lezen.

Ik las dat ASML machines maakt waarin 50.000 minuscule bolletjes tin per seconde worden “afgevuurd” in een vacuum ruimte. In diezelfde seconde schieten 50.000 laserstralen op elk van die 50.000 bolletjes. Door de eerste puls worden het kleine tinnen pannenkoekjes. Dan geeft een tweede puls elk pannenkoekje de doodsklap: ze ontploffen waardoor een plasma ontstaat dat heter is dan het oppervlak van de zon. Bij die klap komt onzichtbaar licht vrij, dat gevangen wordt door een peperdure spiegel en uiteindelijk op een siliciumschijf terechtkomt. De tekening van een computerchip wordt op die schijf geprojecteerd, maar niet voordat deze met een versnelling van 20 g (vier keer sneller dan een straaljager die van een vliegdekschip opstijgt) heeft bewogen, en daarna even stilstaat zodat de laser met precisie op atoomniveau het juiste oppervlak raakt. Wow.

Dat boek (en het net zo geweldige boek Focus van Marc Hijink) bracht me afgelopen week bij ASML in Veldhoven, waar Jos Benschop, een van de grondleggers van de EUV-lithografiemachine, zoals de machine heet, alle tijd nam om me rond te leiden over de campus. Een rondleiding inclusief een kijkje bij de nieuwste machine: de High-NA EUV-machine. Een apparaat ter grootte van een huis van twee verdiepingen met een prijskaartje van 350 miljoen euro.

Toen ik, na een wandeling van een kwartier door het gigantische cleanroomcomplex, voor het eerst de machine zag, kreeg ik tranen in m’n ogen. Ik probeerde het te bedwingen, want voor een draaiende camera heeft het allemaal wat pathetisch, maar ik kwam in m’n hoofd superlatieven te kort om te beschrijven wat ik zag: een monument van menselijke vooruitgang, met honderdduizenden onderdelen die de wetten van de natuurkunde tarten om iets te doen waar tien jaar lang niemand in geloofde — behalve een paar gekken in Veldhoven: de zon namaken in een machine.

En die machine is nu de spil in de bizarre race waaraan de grote techbedrijven op dit moment meedoen. Meta, Google, Microsoft, OpenAI, xAI — allemaal proberen ze een soort “digitale God” uit te vinden, met de belofte van ongekende rijkdom en macht voor diegene die er met de winst vandoor gaat. Daarom worden nu kosten noch moeite gespaard (Zuckerberg zei een paar dagen geleden: een paar honderd miljard meer of minder maakt op dit moment even niet uit). Op plekken die een jaar geleden nog woestijn waren, staan nu draaiende AI-datacentra mét eigen energievoorziening. Op sommige plekken zelfs gebouwd in tenten in plaats van met beton, omdat dat sneller gaat en de race gewonnen moet worden.

Samen geven de techbedrijven naar verwachting de komende drie jaar €3.000.000.000.000 (zo schrijf je “3 biljoen euro”) uit aan datacentra. Gevuld met chips, die alleen te maken zijn met de machines van ASML.

Die chipmachines worden dus in Nederland gemaakt, maar worden vervolgens vrijwel allemaal verscheept naar Azië of Amerika. ASML krijgt bijna geen orders uit Europa. Voor TSMC geldt hetzelfde: hun meest geavanceerde chips worden niet door Europese bedrijven besteld. We rekenen erop dat de Amerikanen en de Aziaten ons blijven voorzien van cutting edge technologie. Een gewaagde keuze.

Het zijn roerige tijden. En het is makkelijk om er pessimistisch van te worden.

Maar misschien begint ons volgende hoofdstuk met gepaste trots over wat we wél hebben.

Nederland is altijd goed geweest in het grootste. De waterkering, onze dijken — we winnen provincies en palmeilanden uit de zee door zand op te spuiten. We zijn goed in het grote. Maar we zijn stiekem ook wereldkampioen in het allerkleinste.

En daar mogen we best wat trotser op zijn.

Laten we eens beginnen met het plaatsen van een gouden High NA EUV Lithografiemachine op een plein in Den Haag om het Brabantse werk de eer te geven die het verdient. Dit is hoe nano banana het voorstelt:

Lijkt me prima.

Het hele item bij Eva kun je hier kijken:

En voor een uitgebreide versie van ons onderzoek naar ASML kun je AI Report van deze week luisteren (later vanavond online).

Ik heb nog twee oproepjes voor potentiële samenwerkingen:

• Websitewerk: We zijn op zoek naar een duo of clubje die zowel het ontwerp als de daadwerkelijke bouw van de websites van onze boekenuitgeverij kan doen. We zijn niet opzoek naar gewone designers en bouwers. We willen er digitale kunstwerkjes van maken naar de traditie die is gezet door Stripe Press (als je Stripe Press nog niet kent — check hun site). Lijkt je het leuk om met ons samen te werken? Klik hier.

• Schrijfwerk: We zoeken een scherpe lezer/redacteur die onze POM.press-boeken omzet in posts die aandacht genereren. Als redacteur vis je de beste alinea’s uit onze boeken, maak je er zelfstandige LinkedIn-posts van met krachtig haakje in zin één en heldere call to actions. Je denkt mee over tempo en timing (voor en na boeklancering) en werkt snel en precies → het volgende boek komt er namelijk snel aan. Klinkt dit als jouw werk? Stuur vóór 2 oktober je LinkedIn-profiel + 2–3 voorbeelden naar mij op mail@klopping.nl. Ervaring met redactie/journalistiek is een plus. Freelance, meteen starten.